Emevi Dönemi’nde İslam’da Fırkalaşma: Sünniler, Şiiler ve Hariciler

Bugün sorulan sorumuz:
Emeviler döneminde Müslümanlar arasında meydana gelen fırkalar nelerdir?

Emevi hanedanlığı döneminde Müslümanlar arasında ortaya çıkan farklı fırkaları ve mezhepleri, inançlarını, siyasi eğilimlerini ve İslam tarihindeki etkilerini inceleyin.

Emevi Dönemi’nde İslam’da Fırkalaşma

Emevi dönemi (661-750 CE), İslam tarihinde siyasi ve dini açıdan çalkantılı bir dönemdi. Hz. Muhammed’in ölümünden sonra başlayan halifelik kurumu, Emevi hanedanlığının kontrolü ele geçirmesiyle derin bir dönüşüm geçirdi. Bu dönem, İslam imparatorluğunun benzeri görülmemiş bir şekilde genişlemesine, Şam’da merkezi bir hilafetin kurulmasına ve Arap kültürünün yayılmasına tanıklık etti. Bununla birlikte, artan siyasi ve sosyal huzursuzluklar, farklı ideolojilerin ve yorumların ortaya çıkmasıyla İslam’da yeni bölünmelere yol açtı. Bu dönem, çoğunlukla siyasi ve teolojik farklılıklardan kaynaklanan çeşitli mezheplerin ve fırkaların ortaya çıkışıyla karakterize edildi. Bu grupların en etkilileri arasında Sünni, Şii ve Hariciler vardı. Her fırkanın kendi inançları, uygulamaları ve siyasi eğilimleri vardı ve bu da Müslüman topluluğunun dini ve siyasi manzarasını şekillendirdi.

Sünni İslam’ın Yükselişi

Sünni İslam, Emevi döneminin sonunda Müslüman dünyasında baskın mezhep olarak ortaya çıktı. “Sünni” kelimesi, “peygamberin yolu” veya “geleneği” anlamına gelen “Ehl-i Sünnet ve’l-Cemaat” ifadesinden türetilmiştir. Sünniler, hem Kuran’ın ilahi vahiy olduğuna hem de Hz. Muhammed’in sünnetine (sözleri ve eylemleri) inanırlar. Sünni teolojisi, dört halifenin (Ebu Bekir, Ömer, Osman ve Ali) meşru halifeler olarak kabul edilmesiyle karakterize edilir ve halifenin Müslüman topluluğu tarafından seçilmesi gereken dindar ve yetenekli bir lider olması gerektiğini vurgular.

Emevi dönemi, Sünni kimliğinin oluşumunda çok önemli bir rol oynadı. Emeviler, halifeliğin meşruiyetini Hz. Muhammed ile aile bağlarına değil, siyasi yeterliliğe dayandırmaya çalıştılar. Bu görüş, peygamberin akrabalarıyla yakın ilişkileri nedeniyle halifeliğin doğal hakkı olduğunu savunan Şii’lerin görüşleriyle çelişiyordu. Emeviler, imparatorluğu yönetmek için pragmatik bir yaklaşım benimseyerek, eski Roma ve Bizans yöneticileri de dahil olmak üzere yeni Müslüman olmayan seçkinleri yönetim yapılarına entegre ettiler. Bu politika, ilk başta bazı Arap Müslümanları yabancılaştırmasına rağmen, Emevilere daha geniş bir nüfusun desteğini sağlamada etkili oldu.

Şii Muhalefeti

Şii İslam, Emevi döneminde ortaya çıkan en önemli muhalefet gruplarından biriydi. “Şii” kelimesi, “partizanlar” veya “takipçiler” anlamına gelen “Şia-i Ali”nin kısaltmasıdır ve Hz. Muhammed’in kuzeni ve damadı olan dördüncü halife Ali’ye olan inançlarını yansıtır. Şii’ler, Ali’nin ve soyundan gelenlerin, ilahi olarak tayin edilmiş imam olarak manevi, siyasi ve dünyevi liderlik konumunda olduklarına inanırlar. Şii teolojisi, imamların yanılmazlığına, ilahi rehberliğe (imamet) ve zulüm ve tiranlığa karşı ayaklanma (şehadet) kavramlarına büyük önem verir.

Emevi dönemi, Şii’ler ile Emevi hükümdarları arasında artan bir çatışmaya tanıklık etti. Şii’ler, Emevilere meşru olmayan gaspçılar olarak itiraz ettiler ve Ali ile ailesine yapılan tarihi adaletsizlikler için adalet aradılar. Kerbela Savaşı (680 CE), Hz. Muhammed’in torunu ve Ali’nin oğlu olan Hüseyin ibn Ali’nin Emevi halifesi I. Yezid’in güçleri tarafından öldürülmesi, Şii tarih ve düşüncesinde önemli bir olay haline geldi. Hüseyin’in şehitliği, zulme karşı direnişin ve adaletsizliğe karşı mücadelenin kalıcı bir sembolü olarak görülür ve Şii kimliğinin ve ritüellerinin merkezinde yer alır.

Haricilerin Çıkışı

Hariciler, Emevi döneminde ortaya çıkan üçüncü bir önemli gruptu. “Hariciler” kelimesi, “ayrılanlar” veya “dışarı çıkanlar” anlamına gelir ve ana akım Müslüman topluluğundan ayrılmalarını yansıtır. Hariciler, ilk olarak Ali’nin halifeliğinin ilk dönemlerinde ortaya çıktı ve diğer Müslüman gruplardan ayıran katı ve uzlaşmaz inançları vardı. Hariciler, tüm Müslümanların eşit olduğunu ve bir Müslüman’ın ne kadar alçakgönüllü veya günahkar olursa olsun, günah işlerse Müslüman topluluğundan aforoz edilebileceğini savundular. Bu inanç, Ali’nin tahkimini kabul etmesine karşı çıktıkları Sıffin Savaşı’nın (657 CE) ardından Ali ile yollarını ayırmalarına yol açtı; bu da Ali’nin Emevi halifesi Muaviye ile bir anlaşmazlığı hakemlere götürmesine yol açtı. Hariciler, tahkimin yalnızca Tanrı’ya ait olduğunu ve insanların kendi aralarında anlaşmazlıkları çözmek için ölümlü hakemler atamaması gerektiğini savundu.

Hariciler, dini bağlılıkları, sade yaşam biçimleri ve katı ahlaki standartları ile biliniyordu. Ayrıca, halifenin dindar ve adil olması gerektiğine ve Müslüman topluluğu tarafından seçilmesi gerektiğine inanıyorlardı. Hariciler, Emevi hükümdarlarına ve onların zulmettiğini düşündükleri politikalarına karşı şiddetle muhalefet ettiler. Emevi yönetimine karşı bir dizi ayaklanma başlattılar ve Emevi egemenliğine karşı direniş hareketlerinin gelişmesine katkıda bulundular.

Sonuç

Emevi dönemi, İslam içindeki önemli bölünmelerin ve fırkalaşmaların ortaya çıktığına tanıklık etti. Sünni, Şii ve Haricilerin ortaya çıkışı, siyasi otorite, dini liderlik ve Kuran ve sünnetin yorumlanması hakkındaki farklı görüşleri yansıtıyordu. Bu gruplar arasındaki etkileşimler, Emevi döneminin siyasi ve dini manzarasını şekillendirdi ve sonraki İslami tarihin seyrini etkiledi. Farklılıkları ve çatışmaları olsa da, bu gruplar aynı zamanda İslami düşüncenin ve pratiğinin gelişimine de katkıda bulundu ve çeşitli İslami hukuk, teoloji ve maneviyat okullarının ortaya çıkmasına yol açtı. Bu miras, günümüz Müslüman dünyasında yankılanmaya devam ediyor ve çeşitli Müslüman toplulukları arasında diyalog, anlayış ve saygı ihtiyacını hatırlatıyor.